De Tuin

diagonaal tuinieren

Wat lang verweerde terrassen waren voor druiven, dus uiteindelijk voor wijn en overgenomen door het bos, is nu een dynamische moestuin waar ruimte is voor vele gewassen.

In de winter van 2009 was het zaak eerst wat schoon te maken om te kijken waar we wat zouden kunnen planten.

Acacia’s weghalen bleek een gebed zonder einde. Ieder worteltje met nog iets van levenskracht, daar blijken acacia’s erg veel van te hebben, bleef uitgroeien tot struik om in een paar maanden de status boom al te krijgen. Elk seizoen snoeien we het opschot geduldig weg tot de stronk is uitgeput. Er blijven overal nieuwe scheuten opkomen; zaailingen.

Bamboe blijft een strijd a 2 maanden per jaar. Punten afknippen bij droog weer en afnemende maan en insmeren met een fout goedje. Geloof me; met een penseeltje als er nergens een kat te zien is. Lastige opgave, maar we houden stug vol.

nog in rust

overzicht
 eng netjes voor mijn doen

We ontdekten trapjes, muurtjes die veelal ingestort waren, hoe arm dat granietzand wel niet was, hoe zuur de grond en overal stenen en rotsen. Hoe deze grond snel uitspoelt, evenals stenen in alle maten, als je eraan zit. Van ongeroerde grond geroerde grond maken is hier geen goed plan.

In het begin gingen we het gevecht nog aan met brem, braam, brandnetel en klimop. Proberen we aardappels te telen in bandentorens, net zoals op die fantastische filmpjes op Youtube waar alles in één keer superoogsten geeft, natuurlijk. Bouwt Marc zijn eerste stenen muurtjes, ze staan nog maar zijn al aan verval onderhevig. Het land leeft, de hellingen bewegen, stenen en grond spoelen uit.

Elk jaar, nu het 9^e jaar, komen er muren bij, trappen, paden, vakken volle grond, te beplanten autobanden. Om ervoor te zorgen dat er niets meer uitspoelt, geen mest, geen plantjes of zaden. Voor de begaanbaarheid, functioneel en toevallig ook om aan te zien.

het uitdenken ter plekke van een nieuwe kas

leren, inventariseren, noteren, plannen

de labels, ik kan alles wel onthouden,
maar Lief niet

die blauwe touwtjes die je per 10km koopt
oersterk en herbruikbaar

Ik verhuisde boompjes uit Nederland, evenals sierplanten, zaaide kruiden, stekte deze, verplantte ze daar waar ik denk dat ze het wel willen doen zonder al te veel onderhoud. Probeerde bloemen, eenjarig, vaste planten. Dit natuurlijk om bestuivende insecten te lokken en om insecten juist te weren, ter grondverbetering, voor de kleur en in de thee.

We ontdekte de maankalender als leidraad om te tuinieren. Zo’n maan-jaar-kalender bleek te werken, geeft ook aan wanneer wat te doen met alles dat natuurlijk is, groeit. Dus ook de mens, wanneer eieren uit te broeden met meer kans op kipjes in plaats van hanen, wanneer hout te zagen als timmerhout of stookhout. Maar vooral ook wanneer dingen niet te doen, leren dat tegen de maanstanden in energie stoppen in alles dat groeit en bloeit verloren moeite is.

We namen ezels, die poepen, wat fantastische mest bleek. Ook het benodigde stro voor die hoeven bleek onmisbaar in de moestuin. Mulchen, compost luchtiger maken, bescherming van de grond tegen uitdrogen.

 

de mestberg,
van voor de kippenren

stambonen, gevoelig voor de warme zomerstormen

geërodeerde schiste stenen vormen
een verbinding met 2 andere paden

Dit 9^e jaar is het nog niet gedaan met verbeteringen en uitbreiding. Sommige muurtjes moeten al gerepareerd worden. Logisch, Marc was nog debutant op het vlak van het bouwen van ‘les murets en pierres sèches’.  Ook bouwen met bamboe laten we in de kinderschoenen en doen ermee wat wel kan. Klimrekken voor de stambonen, tomaten en komkommers, steuntje voor sommige koolsoorten, watergeulen van ton naar teil naar oud ligbad en droogrekken voor de brem waarmee we de broodoven stoken.

De moestuin is meer een bostuin waar we rustig aan bekijken wat het er graag doet, wat de planten die wij graag hopen te kweken zelf willen, en hoe en waar. Het terrein is niet uit een boekje. Alle superideeën als permacultuur en andere alternatieven zijn geen van alle voor hier geschikt als je volgens het boekje wilt werken. De natuur is tenslotte geen boekje en er ook niet zo 1-2-3 in te vatten. We gaan andere groenten eten, passen ons aan. Leren te dealen met ziekten en plagen, met onvoorzien weer en ander oponthoud of tegenslag.

 

verbena
een vlinderlokker

dagelijks oogsten

Toch brengt de tuin elk jaar meer op. En bewijst die maan-leef-kalender dat we het koele hemellichaam niet mogen negeren, het zou naïef en onachtzaam zijn.

Het is ons belangrijkste ‘kind’ dat dagelijks zijn zorg krijgt, het hele jaar door. Soms uren, soms een snel rondje uit sentiment naar het hoogseizoen. Met een dampende mok koffie zie ik dan nog van de vorst te redden bloemkolen staan die net zo wit, compact en groot zijn als die snelle niet-bio kolen van een paar euro per stuk in de super.

Als we goed oogsten zijn we dankbaar, naar elkaar, onszelf en het seizoen. Het is de wisselwerking, het contact met alle planten, elke dag die energie en liefde in die helling met z’n lastige grond, woekerende kruiden, stekels en prikkels. Als ik een paar dagen niet in de gelegenheid ben ook maar één rondje te lopen ga ik de planten missen, de noot en de ginkgo. Ook een paradijsje waar overal een ander geluid van stromend water hoorbaar is, met overal bloemen, insecten, geurende kruiden als je er langs loopt en die dikke vette naaktslak op dat spruitplantje… Die verhuizen, met een stevige zwieper diep het bos in, de helling af. Hersenschudding alleen maar, hoop ik, en een nieuw habitat. Ik gok op een collectief geheugen van alle soorten slak, dat ze na zoveel jaren weten dat die opening in het bos daar, dat hof van Eden, de verboden tuin is. Op trapjes is het makkelijk zitten, vaak een kat of poes in de buurt die er gezellig, soms te gezellig, bij is. 

verzopen

Elk jaar mislukt er ook wel het een of ander. De strijd tegen slakken gestreden, dan de zandvlooien en vuurwantsen die blijvend problemen geven. Ik laat waardplanten staan die vanaf de eerste tekenen van lente beschikbaar zijn voor het gespuis.  Zandvlooien houden niet van regen en nevel, dus sproeien, dat verstoort ze te veel waardoor ook zij verhuizen. Jaren te nat en te koud, de boel verzoop maar we hadden wel zo’n 100 weckpotten diverse bonen. Andere jaren is het te droog gebleven voor langere tijd. Gezegend met een bron die minder water is gaan geven maar nog genoeg om tuin en planten water te geven en nog genoeg voor de dieren en ons gewone verbruik. Droge periodes hebben we hier ook ’s winters en ook dan staan er nog te oogsten groenten. We passen dan ons watermanagement aan zodat niets te kort komt. Maar dat redt niet alles. Warme droge stormwinden, hagelbuien, plotse vorst, we zijn nog geen weerspecialisten.

de basis van tamme kastanje schiet al op

het was wachten op de planken
van eigen stammen

de wat ronde achterwand is van autobanden
absorbeert en behoudt ook veel warmte

het gat in de muur

repareren

Nog veel projecten te gaan. Voor jaren extra klussen met het seizoen en het weer mee, niets is makkelijk te plannen. Nu wordt er hard gewerkt aan een nieuwe kas die deels walipini zal worden. Het leven hier, de locals, het bos en weer het weer bepalen ook hoe de dingen lopen. Op planken voor het eco-dak aan de noordzijde van de kas lagen van de winter nog als stam langs het bospad. De zagerij is alleen open als het regent, de RoDe Def kan geen 5 boomstammen hebben. Wachten op een vriend die nooit tijd heeft en op regen. Dat is zoiets als de lotto winnen met 3 nullen. Toch zijn ze er opeens. Snel ligt het dak dicht. Volgende probleem; er is een oude muur ingestort vlak achter de kas op de zuidzijde. Je kunt er niet meer langs. Was altijd al een zakker, nooit aan toe gekomen en nu is het opeens prioriteit. Toevallig is er veel schiste beschikbaar (zie proletarisch shoppen) en kan Lief er zijn tanden inzetten. Die wil door, en door en altijd maar door. Opgejaagd door de stilstand. Dat zit in het volk, de voor ons mensen traagheid van hoe de natuur groeit, alles is hier nog zoals vroeger, de historie lijkt de basis, de opsmuk  van het normale schuwend. Altijd alles hetzelfde, dat is waar.

 

dit, is nooit hetzelfde
en wordt nooit normaal

Nu is het lente. Alles barst open, uit z’n voegen, schiet opeens op, rijpt al, staat in knop of geeft alles al prijs dat er is. Koriander, radijs, batavia sla, aardbeien en rabarber bijvoorbeeld. Voor ons gevoel is het rommelen met en in de natuur, zien wat we mogen ontvangen, weten wat we geven. Het kind mag veel tijd kosten, we krijgen er eten voor terug, de cirkel is rond.

proletarisch shoppen

zonnen in het najaar

Het begon na het verlies van het eerste stuks pluimvee in 2010. Lelijke standaard scharminkels, Haan #1 bleek ook een looser, omdat hij na 5 weken bij ons en zijn hennen dood van z'n stok viel.
De vraag viel vaak. Moeten we niet een ren maken? Maar dan geen gescharrel op het erf meer en de haan op het dak, een keertje door de schrik. En waar dan? Bij de stal? Geen zicht op de kipjes, te ver van huis en schuur af. Plekje op de helling bij het ezelhek dan? Moeten we moeilijk gaan doen met beton en gaas en stammen en nog meer gaas en legbakken en bodemgedoe -met schoonmaken-. Ook geen optie. 

Het bestaande kippenhok is ouder als 100 jaar en heeft eind vorige eeuw dienst gedaan als zwembad-pompen-hok. Die rommel hebben we eruit gesloopt en Lief richtte het in als kippenhok, met legbakken en een luikje naar de loopplank naar het vrije buiten en gevaarlijke bos. 

Het was gezellig, al die jaren met loslopend pluimvee. Maar ook waren de verliezen te talrijk, te frequent, veel verschillende vijanden en die door gefokte kippen broeden niet meer.

met Oma Kaalnek gaat het uitstekend

hier nog vrij bewaakt door katten

muurtje opmetselen voor het deurtje van de ren

bomen worden gespaard

apart plaatje, bad was gestookt om de stenen op te warmen

Via de weg aan de overkant, die er alleen maar ligt voor EDF-verkeer tussen generatoren en centrale, kun je weer oversteken om via de andere kant thuis te komen. Van die twee bruggen een eind uit elkaar zijn we soms afhankelijk, omrijden praktischer. Zo kom je over de slingerweg stijl omhoog langs de ingang van de centrale, het hele dorp dat destijds voor de arbeiders en kader zijn gebouwd, kapel inclusief. Nu een beetje een spookdorp met heel aparte huizen tegen de helling aan geplakt onder de hoogspanningsmasten die de kabels geleiden als zwierige koorden maat XXL. Dat snort zo eng bij vochtig drukkend weer, die trillingen prikkelen zelfs m'n botten. Langs die weg lag ook een tennisbaan met een goed stevig ballenhek eromheen.
Al lang in onbruik geraakt, de centrale draait al lang, dorp leeg, kapel een urbex-locatie, dus die tennisbaan hoeft ook niet meer.
Het gaas van de kopse kant, de toegang, lag al die jaren opgerold in het gras gegroeid aan de zijkant. Al jaren denken we aan een ren, wat waar hoe dan? Maar die rol is 5 meter lang en loodzwaar. Niemand schijnt die rol op te willen ruimen. Niemand heeft het oude spul nodig... Al die jaren wat bezwaren. Het is proletarisch shoppen. We hadden geen aanhanger voor zo'n last. De auto had kuren. Boven de verwaarloosde en begroeide tennisbaan, op de rotswand, staat een permanent bewoond huis met uitstekend balkon en een waakse hond. We hebben vorig jaar van een Brit dan wel een aanhanger gekocht, maar de elektra is ook op z'n Brits. Ondanks dat de Defender ook van Britse komaf is, werkt er geen enkel lampje correct.

deurtje van gaas, geniaal en makkelijk

voor een lange tijd, de eeuwigheid

Het moet sowieso overdag, dat gaas ophalen.
Een mistige winterse zondagochtend vroeg leek ons een prima moment. We gokken erop dat die hond binnen slaapt en dat die balkondeur dicht is. En die mist die bij ons pas rond het middaguur optrekt als de zon vroeg begint zijn best te doen, dan zijn we niet te zien vanaf dat balkon.
Met planken, kettingen, slings en meer vastzet- en sjortuig wagen we het erop; dat gaas halen, de berm bevrijden van oud ijzer. Voor de kipjes en inmiddels Haan #9, de kuikentjes en de rust voor ons, Castel en de moestuin. De ezels missen het gescharrel wel, ze vragen veel hinderlijke vliegen voor hun hoeven weg.
We rijden dan aan de overkant van de gorges waar we in wonen. Kennen de weg goed. De wollige mist heeft wat gaten, dat licht belooft een hele mooie dag, maar weinig goeds om dat gaas te stelen, ongezien, ongehoord.
En reken maar dat iedereen onze auto kent.
We hebben goed pech. Bij de tennisbaan aangekomen is er geen mist, de deur op het balkon staat open en de hond ligt al te doezelen in de zon. Slaat aan natuurlijk. Wij doen droog ons ding. Het is erg moeilijk de rol op de aanhanger te krijgen zonder dat het einde van die slurf niet op de weg kan veren. Op hoop van zegen rijden we een half uur later naar huis. Geen spreekwoordelijke haan heeft er tot dusver om gekraaid.

de ren is al het terrein tussen de gebouwen
 tot aan bovenaan de helling

De ren was snel een feit. Deze rust kennen we niet. Nu ze minder terrein en dus te eten hebben, hebben wij er een klusje bij; onkruid en gras plukken voor het spul. We hebben nu 6 kuikens, 5 kippen en nog steeds Haan #9. Maar Castel hoeft niet heel de dag met dat pluimvee bezig te zijn, ze werd er ook nerveus van. Wij hoeven ze niet heel de dag door uit de moestuin te jagen. Ze vallen niet meer ten prooi aan jagers en niet meer van de leg door ongeregeldheden op het terrein.



Wel een gevalletje collateral damage; Achter en boven de schuur is ook nog kippenren. Ze buiten hun beperkte vrijheid wel uit en graven de boel behoorlijk af. Dit resulteert in een volle watergoot achter de schuur. Die goot is met hangen en wurgen gemaakt. Emmers betonmix, betonijzer dat de boel stevig moet houden tussen een dak van deels lauze stenen en golfplaten met een scherpe onderrand. Alles met de hand omhoog gesjouwd, aangesmeerd en 2 keer per jaar is de eer aan mij om die goot schoon te maken c.q. uit te graven. Je kunt er nauwelijks lopen, het is meer klimmen met de goot een meter onder het horizontale lijf dat zich met gymnastische foefjes moet bewegen. Nu met het gravende pluimvee moet de goot wekelijks schoon gemaakt worden. Kost me minimaal een uur en het naar boven sjouwen van 8 volle boodschappentassen met grond, stenen, takken en eikeltjes is geen sinecure, er is geen paadje waar een mens normaal op kan lopen, net zo min een trap, lift of anderszins een praktische oplossing tegen het afkalven van de helling.  Marc improviseert wat oud schapengaas, dat blijkt wel iets te werken.


Naast graniet is veel hier schiste gesteente. Door natuurlijke erosie breekt het gelaagd af en is geschikt als bouwsteen voor gebouwen en ideaal voor terrassen, muren en trappen. Zo hebben we al heel wat stenen geraapt op dumpplekken van afgravingen.
Ze zijn nu bezig een verkeerssituatie te verbeteren. Maar dan moet je hier een stuk berg afgraven en komt er schiste vrij. Dat wordt afgevoerd en ergens gedumpt. Onze enige route naar boven, het dorp, de markt, werk en vrienden. Ze kennen de auto's, ons zijdelings en genoeg voor een vriendelijke groet met de hand naar de figuurlijke pet. De eerste dumpplek bleek ook al snel gevonden te zijn door vele anderen. Ook de werkplek wordt buiten werktijden om verder opgeruimd. De mooiste platte nog te tillen stenen zijn einde van de middag al weg, dat moet je tijdens midi doen. Ik kook dus iets later, Lief doet zijn ritjes. Ook ik snaai mee.
De eerste dumpplek is eigenlijk vol, de mooiste stenen eruit. Achterin nog mooie, maar daar kun je niet doorheen. Je breekt je enkels of je nek, inclusief steen. Een keer vragen en Marc krijgt te horen waar en wanneer de tweede dumpplek open is. De ritjes gaan dus onverminderd door. Het is wel een stuk verderop, denk aan 15 km. Ook proletarisch shoppen, altijd en voor iedereen geldt; op eigen risico.

Nu nog die berg stenen naar onder in de moestuin sjouwen. Voor een trap en terras bij de broodoven en een muur onder de nieuwe kas (<-- onder constructie). 

Hoeven aan de slag

Vanaf het idee alleen al ezels te nemen, wilde ik ze ook als werkers. Er is genoeg te sjouwen op terrein waar alleen ezels echt handig zijn. Ik ben altijd al idolaat geweest van ezeltjes, vraag me niet waarom, net als met katten. Nooit iets met ezeltjes gedaan verder, zag ze ook nooit ergens. Hier kwam Sarko in 2013 als 1 jarig veulen. Het jaar erop kwam Ollie dankzij crowdfunding, ook pas 1 jaar. Ze zijn nog jong en op te voeden, meedraaien als gelijkwaardig lid van de familie M&M.

Sarko is een jaar langer bij ons en een jaar ouder. Hij is de grote ezel die alles voor het eerst wil doen, het baasje. Maar ook een Pietje Bel dat ook wel eens puberaal genoemd mag worden. Hij wil erg graag iets doen. Het halster staat gelijk aan iets doen, altijd goed en prachtig om te zien. 

Vorig jaar kocht ik rond mijn geboortedag een pakzadel met extra's zoals een dekkleed, draagbeugels voor grote lasten zoals paaltjes, brembossen of haardhout en een pen voor in de grond om ezels aan vast te zetten. Ik kon niet wachten om het bouwpakket te lijf te gaan, beschrijving in het Frans met foto's was goed. Voor de draagbeugels ontbrak een beschrijving. Maanden later bij een speciaal zaak speciale schroeven gehaald, draagbeugels erop aangepast met een ijzervijl. Ik moet mijn best doen niet te hard van stapel te lopen, dat houdt Sarko weer niet bij en er is erg veel ander werk en afleiding. Riemen gaan in de olie, het hout gaat in de olie en het is wachten op een mooie dag. 

het bouwpakket

in het echt en heus;
Sarko heeft zijn eigen pakzadel

Want Sarko wil geen gehannes aan z'n lijf als het nattig weer is. Dunne huid, zomers een heel korte vacht, het regenwater dat op zijn vacht ligt drukt door en hij heeft een enorme hekel aan die prikkel van kou. 's Zomers is het te warm, moet mens en dier de stank van de emouchine verdragen. Dit is bottenolie, die stank houdt rotinsecten die ook gevaarlijk kunnen zijn, op afstand. Maar Sarko is niet gek en wij ook niet. Mens en dier schuilen binnen als die ploert weer bezig is.

oefenen met aansturen vlak achter me te blijven
tijdens de afdaling op moeilijk en steil terrein

bijna thuis met de brembossen

Het is echt een proces van vallen en opstaan. Heel duidelijk zijn wij degene die de fouten maken. Evenwichtsprobleem met de lading, het vastzetten ervan of juist niet, het terrein en onze stemming (heel belangrijk bij dit sterke karakter op hoeven). Ook blijkt het zadel een maat te groot waardoor ook die draagbeugels niet meer passen, geen ruimte over voor nog meer gaatjes in het leren tuig en de zomer komt eraan. Het bedrijf dat het zadel heeft gemaakt is zeer behulpzaam. Ik moet nog wel even in het Frans uit gaan leggen wat het probleem is met het zadel.... Alles op z'n tijd.

Sarko is enthousiast en trots

Ezeltje Ollie mag later gaan trekken. Boomstammen, bossen, een kar, we zien wel. Hij heeft x-benen, maar wil wel graag meedoen met grote broer en ons. Hij is verder net zo'n acrobaat als Sarko, maar lasten op zijn rug zal hij nooit hoeven dragen. Ollie is ook wat rustiger van aard en peziger. Dat laatste zit verstopt onder zijn ruige kastanjekleurige vacht.